'Pronkjuwelen' de verhalen

“Betrokken en eerlijk, dat ben ik. En ik ga ervoor als het moet.” Frank zet zich al meer dan veertig jaar in voor de lhbtiqa+ gemeenschap. Activisme zit in zijn bloed. Nu, decennia later, is hij het gezicht van de queerbeweging in Zaanstad. “Er was hier jarenlang niets. Geen ontmoetingsplek, geen zichtbaarheid. Dat moest veranderen.”

Met De Zaanse Regenboog brengt hij queer mensen in Zaanstad samen. “Veilige plekken zijn zó belangrijk. Jong en oud ontmoeten elkaar. Mensen die jarenlang getrouwd waren, durven eindelijk zichzelf te zijn bij ons. Dat is geweldig.” Toch is er nog een lange weg te gaan. “Ik hoor nog steeds schrijnende verhalen van jonge en oude mensen die het moeilijk vinden om uit de kast te komen. En nog zoiets: waarom zou je eigenlijk uit de kast moeten komen?”

Zelf weet hij hoeveel het kan kosten; ooit staken homohaters hem op straat neer. “Als ik me niet had omgedraaid, was het mes zo in m’n hart gekomen. Dan was het over geweest met Frank.” Toch weerhoudt angst hem niet. “Mensen moeten zien: wij zijn er, we gaan niet weg. Zichtbaarheid is alles.”

Frank | 1957
Zaandam, 2024

Tien jaar geleden kwam Armen naar Nederland. Hij verlaat de door oorlog verscheurde stad Aleppo, waar hij opgroeit in de Armeens-christelijke gemeenschap. "Ik leefde in een bubbel waar de prestatiedruk enorm was; als minderheid in Syrië moesten we ons extra bewijzen." Armens wereld begint te wankelen wanneer hij op negentienjarige leeftijd uit de kast komt. "Mijn familie en de gemeenschap wilden dat ik zou liegen en een dubbelleven zou leiden, maar ik koos voor mezelf."

De oorlog die Syrië vanaf 2011 verscheurt, versnelt zijn keuze. "Ik had geen werk meer, geen vrienden meer, geen veilige toekomst en een familie die mij verstootte." Dus vlucht hij naar Libanon en begint een speciale asielprocedure bij de Verenigde Naties. "Vijf interviews, twee jaar wachten, en toen werd ik ‘geselecteerd’ door Nederland. Je kiest het land niet zelf, maar ik had ook geen voorkeur. Ik wilde gewoon ergens veilig zijn."

Als Armen in Nederland aankomt, staat hij inmiddels sterk in zijn schoenen. "Ik had er al voor gekozen om mezelf te zijn en dat veranderde hier niet." Ook vindt hij een nieuwe missie: strijden voor diversiteit en inclusie. "Ik geef voorlichting op scholen. Niet om mensen te overtuigen, maar om gesprekken te beginnen."

Zijn strijd gaat door. "Soms zeggen jonge queer personen hier: ‘We hoeven toch niet meer te vechten? We zijn toch geaccepteerd?’ Dan leg ik uit dat vrijheid niet vanzelfsprekend is. Ik ben mijn land ontvlucht om vrij te kunnen zijn. Dus nee, ik laat mijn vriend niet los als we samen over straat lopen, ook niet als mensen nare dingen tegen ons roepen."

Armen |1990
Zaandam, juli 2024

Synthia is een trans vrouw in wording; ze wacht op de operatie. "Het wachten duurt erg lang. Ik kijk er enorm naar uit om binnenkort helemaal mezelf te zijn.” Opgroeiend in een kerkelijk internaat onderdrukt ze haar ware identiteit vele jaren. Als ze in haar jeugd eens meisjesondergoed en een rokje aandoet, krijgt ze de wind van voren. “Ik werd publiekelijk vernederd. Daarna bouwde ik muren om mezelf heen."

Pas in 2011, op een feest, durft ze voor het eerst als vrouw naar buiten te treden. De zaal is laaiend enthousiast en Synthia huilt na afloop van geluk. "Eindelijk voelde ik wie ik écht ben."

Sindsdien laat Synthia zich steeds meer zien. In leren outfits, in de BDSM-scene – in alles wat haar vrijheid geeft. "Dat is een kant die je eigenlijk nooit in Zaanstad ziet. Waarom mogen mannen wel in leer lopen, maar vrouwen niet? Dat vind ik merkwaardig en volgens mij is de tijd rijp om de boel eens wat op te schudden.”

Synthia | 1980
Zaandam, juli 2024

“Mijn rolstoel trekt meteen aandacht. Mensen praten soms over me in plaats van met me. En dan is er nog mijn geaardheid: ik val op vrouwen. Sommigen zie me daarom als iemand met een ‘dubbele beperking’. Onzin natuurlijk, want ik ben niet zielig én ik heb het recht om mezelf te zijn, net als ieder ander.”

Angelique werkt bij Odion in Zaandam en zet zich in voor seksualiteit en diversiteit. “Veel mensen vinden het lastig om over dit thema te praten. Daarom organiseer ik Café Pride, ontmoetingsbijeenkomsten voor mensen met een beperking uit de queer gemeenschap. Dit moet een veilige plek zijn, en dat is het ook.”

Ze denkt aan een transgender persoon die als man leeft, maar zich vrouw voelt. “Ik heb deze persoon uitgenodigd om tijdens de bijeenkomst als vrouw aanwezig te zijn. Voor het eerst durfde diegene dat. Daar doe ik het voor. Niemand zou zich onzichtbaar mogen voelen.”

Angelique | 1993
Zaandam, juli 2024

“Wie ben ik? Is dat niet de vraag die we allemaal hebben, of je nu queer bent of niet?” Jelmer denkt graag diep na, maar in het dagelijks leven is hij vooral heel actief. Al elf jaar zet hij zich in voor scouting, waar hij jongeren niet alleen leert knopen te leggen en vuur te maken, maar vooral een veilige plek biedt. "In mijn groep moet iedereen zichzelf kunnen zijn. Ik wil dat niemand zich buitengesloten voelt.”

Dat was vroeger wel anders. "In mijn jeugd werd er nog lacherig gedaan over 'anders' zijn. Vaak niet gemeen bedoeld, maar het was er wel." Inmiddels is hij een vertrouwenspersoon voor jongeren die ergens mee zitten. "Kinderen zijn bij mij op scouting uit de kast gekomen omdat ze het thuis nog niet durfden. Daar kan ik zo intens gelukkig van worden."

Zijn openheid levert soms bijzondere momenten op, zoals die keer dat een ouder lid hem tijdens een vergadering probeerde te omschrijven en uitkwam op: "Die ene roze homo-flamingo." De hele groep lag in een deuk, inclusief Jelmer zelf. "Hij bedoelde het niet verkeerd. Ik draag vaak roze, hou van flamingo’s en ben homo. Dan klopt het toch?"

Jelmer | 1996
Zaandam, juli 2024

Rafael groeit op in Rusland, in een half-christelijke, half-moslimfamilie. Op zijn veertiende ontdekt hij dat hij gay is. “Een zware periode volgde: conversietherapie, fysieke mishandeling, uit huis gezet. Mijn familie en de gemeenschap accepteerden me niet. Mijn werkgevers vaak ook niet.” Hij vlucht naar Nederland en woont nu in het azc in Zaandam.

Zijn ex-man zit vast in Rusland door de oorlog. Openlijk gay zijn daar wordt door de nieuwe wetgeving als extremisme gezien. “Ik ben daar een vijand van de staat en was mijn leven er niet zeker. Daarom ben ik gevlucht.”

Als dragqueen presenteert hij zich als Elsa, een vrouw van rond de 45 uit Rusland. “Ik wil een voorbeeld zijn voor de gay community, door dapper te zijn en naar voren te stappen. Dat voelt als een opdracht. Ik zou een slachtoffer kunnen zijn, maar ik weet dat ik er juist sterker door ben geworden.”

In Nederland voelt hij zich voor het eerst in zijn leven veilig, al ziet hij de homo-acceptatie hier wel minder worden. “Soms schelden mensen me uit als ik als drag over straat ga, maar ik kies er bewust voor om mezelf niet langer te verschuilen. Ooit hoop ik die veiligheid te vinden in mijn geboorteland. Voor nu ben ik hier.”

Rafael | 1987
Zaandam, juli 2024

“Als je me ziet lopen, denk je misschien: ‘O, wat een chagrijn loopt daar.’ Daar kan ik alleen weinig aan doen, dat is mijn gelaatsuitdrukking. Wie mij beter kent, weet dat ik altijd sociaal en behulpzaam ben. Tegelijk heb ik jarenlang een masker gedragen.”

De laatste jaren durft hij steeds meer zichzelf te zijn, en dat valt zijn familie ook op. Als hij voor het eerst een regenboogvlag ophangt, lacht zijn dochter: ‘Nou pap, kom je nu pas uit de kast? Ik wist het allang.’ “In mijn jeugd ben ik enorm gepest en ik hield m’n ware identiteit verborgen. Inmiddels ben ik met pensioen en nu denk ik: ‘Hè, hè, ik ben eindelijk mezelf.’ Moet je nagaan hoelang dat soms kan duren bij een mens.”

Na een scheiding ontmoet hij Loes, met wie hij al jaren samen is. Beiden zijn vaste leden van de regenboogfamilie in Zaanstad. “Ik ben man, biseksueel, maar ook panseksueel. Ik kan in principe van ieder persoon houden. Niet om seks mee te hebben, want dat zegt mij eigenlijk helemaal niets, wel om intiem mee te zijn.”

“Vroeger droeg ik altijd een spijkerbroek en een spijkerjasje, nu wissel ik tussen gothic, punk en regenboogkleuren. Soms kleed ik me ruig, soms zacht. Mensen mogen best weten dat ik veelzijdig ben, al hoop ik vooral dat ze zien dat ik een gevoelig mens ben.”

Jan | 1957
Zaandam, juli 2024

Jarenlang vindt Meredith het moeilijk om zichtbaar te zijn. “Mensen zagen me wel, maar hadden geen idee wie ik diep van binnen was. Uit zelfbescherming verstopte ik mezelf; trauma’s hielden me klein.”

Op haar vijftiende ontdekt ze dat ze op vrouwen valt. “Thuis, in mijn Surinaamse gezin, kon ik niet op begrip rekenen.” Toch vertelde ze het, toen ze op haar achttiende moeder werd. “Dat viel helemaal verkeerd.” Dus trekt Meredith zich terug, trouwt, leidt veertien jaar lang een leven ‘volgens het boekje’, gevolgd door nog een relatie met een andere man. “Ik hield van hem, hij was goed voor me, maar diep van binnen wist ik: dit kan geen standhouden.”

Vijf jaar geleden kwam Meredith helemaal uit de kast en inmiddels voelt zich heel gelukkig met haar vrouw Claudia, hun zes kinderen en kleinzoon. “Wees jezelf. Of je nu gay bent of niet,” is haar advies. “Zodra ik mezelf ben, geef ik de ander ook de ruimte om zichzelf te zijn.”

Meredith | 1978
Zaandam, juli 2024

“Ik ben nu in de tachtig en ik kwam op mijn zesentwintigste uit de kast. Alleen had ik geen idee wat de woorden ‘homo’ of ‘lesbisch’ betekenden. In mijn beleving had ik gewoon een bijzondere vriendschap met een dame—tot zij me vertelde dat ik lesbisch was. Ik had het zelf niet eens door.”

Na diverse relaties gaat Agatha al heel lang solo door het leven. Ze vindt het heerlijk. “Ik kan gelukkig goed met mezelf opschieten en voel me thuis bij De Zaanse Regenboog. Daar heb je vaak aan een half woord genoeg om elkaar te begrijpen.”

Ze heeft een zwak voor nieuwkomers in de queer gemeenschap. “Zij hebben het vaak dubbel zo zwaar. Ze zijn gevlucht uit erbarmelijke omstandigheden en komen uit een cultuur waarin je voor je leven moet vrezen als je homo bent. Ik krijg er koude rillingen van.”

Een bord met ‘lesbisch’ op haar buik? Niet nodig. “Ik ben er altijd open over geweest en ben mezelf gebleven. Misschien heb ik daarom nooit nare ervaringen gehad.” Wat mensen van haar vinden, laat haar koud. “Zolang je me niets aandoet, is het prima.”

Agatha | 1942
Zaandam, juli 2024

Claudia komt op haar negenentwintigste onverwacht uit de kast. “Tijdens mijn laatste zwangerschap kreeg ik gevoelens voor vrouwen. De verloskundige dacht dat het de hormonen waren, maar het bleef. En dat terwijl ik dol was op mijn vent.”

Inmiddels is Meredith de liefde van haar leven, en klikt het geweldig tussen hun zes volwassen kinderen. “Een groot geschenk.” Door hun verschillende geaardheden noemt ze haar kroost gekscherend ‘bio-divers’. “Ze zoeken naar hokjes, en ik denk dan: waarom? Wees gewoon wie je bent. Eerst kom je uit de kast, en dan stop je jezelf weer in een nieuw hokje. Dat hoeft toch niet?” Daarom houdt ze van de allesomvattende term queer. “Je hoeft jezelf niet uit te leggen, laat staan te verantwoorden. Wie je echt wil leren kennen, komt vanzelf naar je toe.”

Als ambassadeur van De Zaanse Regenboog en aanspreekpunt voor jongeren geeft ze die boodschap graag door. “Stop met elkaar indelen in ‘beter’ of ‘slechter’. Zoek naar wat we als mensen gemeen hebben. Dat gaat verder dan overtuigingen of geaardheid.”

Claudia | 1976
Zaandam, juli 2024

Loes raakt ontroerd door haar eigen portret. “Ik kom er veel mooier op uit dan ik me van binnen vaak voel. Mijn zelfvertrouwen is niet zo groot, en juist daarom is het bijzonder dat ik van deze foto kan genieten. Ik mag er ook zijn!” Dat gevoel van erkenning geeft haar een trots gevoel. “Ik ben blij dat ik Zaanstad kan laten zien dat ik bij De Zaanse Regenboog hoor.”

Aan het opplakken van etiketten doet ze niet mee. “Mijn geaardheid precies omschrijven vind ik niet zo boeiend. Misschien weet ik het zelf niet eens helemaal. Bi- of panseksueel… maakt het uit? Wat echt telt, is dat ik mensen om me heen heb die me accepteren, precies zoals ik ben.” Die mensen treft ze bij De Zaanse Regenboog. “We hebben allemaal van alles meegemaakt en we vinden steun bij elkaar.”

Diezelfde vanzelfsprekende acceptatie vindt ze ook bij Jan, met wie ze al heel lang samen is. “Echte liefde gaat niet over labels, maar over elkaar zien en er voor elkaar zijn.”

Loes | 1960
Zaandam, juli 2024

“Het klinkt zo eenvoudig: ‘wees gewoon jezelf’. Maar voor velen, ook voor mij, was dat een lange strijd.” Oscar had geen gemakkelijke jeugd. Hij groeide op in een kindertehuis en daarna in een adoptiegezin. “Ik miste voorbeelden. Hoe weet je wie je bent als je dat nergens herkent? Je kijkt in de spiegel, maar ziet een onbekende.”

Lang voelde hij zich alleen. “Eerst was er verdriet, toen boosheid. Nu ben ik heel gelukkig. Dat kon alleen doordat ik me voor anderen openstelde. Blijf je alleen, dan word je eenzaam en raak je verbitterd. Dus zoek mensen die jouw leegte kunnen vullen.”

Om queer mensen een veilige plek te bieden, zet Oscar zich samen met zijn partner Frank in voor De Zaanse Regenboog. “Lang waren we als een verspreide puzzel in de gemeente. Nu zijn we als een familie, een warm nest. Ik zie mensen opbloeien – of ze nu vijftien zijn of tweeëntachtig.”

Oscar Salomé | 1962
Zaanstad, juli 2024

“Ik ben een moederfiguur voor de queer gemeenschap in Zaanstad. Heel veel jongeren met Turkse en Marokkaanse roots hebben mijn 06, omdat ze thuis onmogelijk over hun gevoelens kunnen praten. Zo zei ooit een jongen tegen me: ‘Als ik dat doe, vermoordt mijn broer me.’”

Twee jaar geleden werd Rubia officieel ambassadeur, maar eigenlijk was ze dat altijd al – eerst als kleuterleidster en later als jongerenwerker. Onrecht kan ze niet verdragen, zeker niet als het queer mensen treft. “Het staat iedereen vrij om in liefde te leven.”

Toch zag ze van dichtbij hoe anders de werkelijkheid is. “Zo veel vrienden en collega’s uit de queer gemeenschap kregen te maken met discriminatie. Dat raakt me altijd heel diep. Waarom worden ze uitgescholden of in elkaar geslagen, alleen omdat ze anders zijn? Dat slaat nergens op!”

Rubia | 1958
Zaandam, juli 2024

Hij voelde zich altijd al een beetje anders, maar pas op de middelbare school merkte hij dat zijn gevoelens anders waren dan die van veel van zijn klasgenoten. "Thuis maakte het gelukkig niet uit dat ik op jongens viel, zolang ik maar gelukkig was. Ook merk ik dat ik me steeds minder druk maak om de mening van anderen, omdat ik goed in mijn vel zit.”

Haat of negatieve reacties heeft Ian gelukkig nooit ervaren, al merkt hij wel dat mensen snel oordelen over hoe iemand eruitziet of zich gedraagt. "De acceptatie van queer mensen wisselt. We moeten blijven strijden voor iedereen. Het gaat niet om uiterlijk of labels, maar om de persoon die je van binnen bent."

Ian | 1991
Zaandam, juli 2024

“Ik groeide op in de jaren vijftig en zestig, een tijd zonder ruimte voor andere identiteiten. Woorden als queer of transgender bestonden domweg niet. Om zogenoemde travestieten moest iedereen grinniken. Dat ik me als jochie weleens verkleedde of opmaakte, deed ik stiekem. Ik dacht dat ik de enige was. Toen mijn moeder me betrapte, kleurde ik rood tot achter m’n oren.”

Tijdens haar diensttijd ontdekt Vivonne dat ze niet alleen is. “In een schuttersputje vertelde een maat dat hij zich – in het geheim – graag als vrouw kleedde. Ik stond met mijn oren te klapperen.” Lang houdt Vivonne haar identiteit verborgen. Ze trouwt als man en krijgt kinderen. “Ik leidde een dubbelleven en bewaarde mijn vrouwenkleding in de achterbak van de auto. Pas in 2001 ben ik gestopt met dat schichtige gedoe en kom ik overal als vrouw. Mijn kinderen en kleinkinderen noemen me nog bij mijn mannennaam, dat vind ik prima.”

Als gepensioneerd HR-manager inspireert Vivonne met haar verhaal scholen en bedrijven. “Ik heb er zo lang over gedaan om mezelf te accepteren. Daarom verwacht ik niet dat anderen mij meteen voor vol aanzien. Neem je tijd, maar doe een poging om mij echt te leren kennen. Overigens is het zalig om mezelf te zijn! Ik ben happy en voel me zevenendertig. Je moet niet gek opkijken als je me ’s nachts in Paradiso ziet dansen.”

Vivonne | 1949
Zaandam, juli 2024

"Ik ben gewoon een man en val op mannen. Maar ik hoef niet naar een gay voetbalclub of een gay cruise. Ik ben gewoon Daniël."

Zijn moeder schrok toen hij uit de kast kwam. "O nee, je gaat naar Amsterdam!" Ze dacht aan gay clubs, maar dat was nooit zijn wereld. "Natuurlijk ben ik er weleens geweest, maar ik voelde me er niet thuis. Je wordt daar snel als een stuk vlees gezien. Dat is niks voor mij."

Zijn nuchterheid komt overal in terug. "Ik doe wel mee met Roze Zaterdag of de Zaanse Regenboogboot. Dan bestel ik een gekleurd pak, prima. Maar dat betekent niet dat ik ineens in een jurk loop of met een pruik op. Ik ben gewoon wie ik ben."

Wat hij anderen wil meegeven? "Wees jezelf. Sta voor wie je bent. Ik word binnenkort vijftig, dus wat heb ik nog te verliezen? Dit ben ik. En als iemand dat waardeert, mooi. Zo niet? Ook prima."

Daniël | 1975
Zaandam, juli 2024

Zijn ouders zagen het altijd al, maar hijzelf zat lange tijd in de ontkenningsfase. Nu niet meer.

"Als homo geef ik de queer gemeenschap graag een gezicht. Het is belangrijk dat we elkaar weer écht zien, want we kijken elkaar niet meer in de ogen tegenwoordig. Mensen hebben het vooral druk met zichzelf en zorgen niet meer voor elkaar. Dat gaat volledig tegen mijn natuur in."

Al lange tijd zorgt Stan als mantelzorger voor zijn vader. “Ik heb veel liefde en zorg in me, en dat deel ik graag uit. Wel ben ik altijd eerst op mijn hoede als ik nieuwe mensen ontmoet. Ik heb best wat moeilijke mensen op mijn pad gehad en scan altijd of ik iemand kan vertrouwen. Ruik ik onraad, dan bouw ik een muurtje, maar zodra ik mijn hart open, ben je volledig welkom.”

Stan | 1996
Zaandam, juli 2024